Giang Hồ Lịch Lãm - Trương Ứng Du

Giang Hồ Lịch Lãm

Tâm hại người, không nên

Tâm phòng người, phải có

Đó là tinh thần của Giang hồ lịch lãm, tiểu thuyết lừa đảo đầu tiên trong kho tàng văn chương cổ điển Trung Hoa.

Thật ra, con người chưa bao giờ quá thật thà, cho nên yếu tố lừa và bị lừa đã xuất hiện trong các câu chuyện từ khá xa xưa, ví dụ yêu quái hay tiên nữ giả dạng sống với một anh người trần mà không hề tiết lộ chân thân cho đến ngày mọc đủ chín đuôi hoặc lắp cánh và biến mất. Chúng ta thường đọc mà không chấp nhặt, nhưng cư xử như thế là lừa nhau rồi chứ còn gì nữa. Suy cho cùng cũng do lừa đảo ở trường hợp đó chỉ là thứ yếu, là điểm xuyết, còn cả một cuốn truyện mở ra bằng lừa, diễn biến bằng lừa, nền móng là lừa và khép lại bằng lừa thì phải chờ đến đầu thế kỉ 17, khi Trương Ứng Du (một người đời Minh) cho ra đời Giang hồ lịch lãm.

Không chỉ tập trung vào lừa, Giang hồ lịch lãm còn độc đáo ở chỗ tránh xa chất liệu thần thoại linh dị vốn rất thịnh hành thời đó để cọ xát với hiện thực, rút tỉa từ xã hội và đời sống con người các tiền căn hậu quả dẫn đến lừa đảo và bị lừa đảo, tổ chức và sắp xếp thành 24 mánh lừa, từ nhỏ như lừa cướp tiền người đang đi bậy bên đường, tới lớn như lừa cướp ngai vàng, phong hầu bái tướng. Không ai là không bị lừa, từ cậu móc cống ngô nghê đến Bao Thanh Thiên anh minh là thế. Không ai là không lừa, từ người lạ đến người quen, từ người qua đường đến người đầu gối tay ấp.

Theo một số nghiên cứu, 24 mánh lừa trong Giang hồ lịch lãm bao quát được hết các chiêu trò lừa đảo từng được ghi chép lẻ tẻ từ thời Đường, cho tới tận đời Thanh (tức là rất lâu sau khi cuốn sách ra đời). Bởi thế, Giang hồ lịch lãm đứng chắc chân như cẩm nang đầu tiên cho sinh tồn nói chung và chống lừa đảo nói riêng của Trung Quốc trước thời cận đại.

Đáng chú ý là ở một số vụ, giọng điệu tác giả lại thể hiện thái độ thưởng thức, thậm chí thích thú với IQ của kẻ lừa đảo. Chính vì thế mà, tuy cuốn sách được viết ra với mong muốn làm hành trang cho con người ta khỏi trắng tay mất mạng khi va chạm với xã hội, nhưng đổi góc nhìn khác, nó có thể coi như cuốn kinh chỉ dạy hoặc gợi ý các ngón nghề gian ác. Bởi vậy, một trong những người đề tựa cho Giang hồ lịch lãm đã phải rào đón, ai mà học theo cách thức trong này để đi hại người thì đó là do cái suy nghĩ của họ thối nát, chứ không phải là tại sách này đâu.

Ngoài chức năng cẩm nang sinh tồn thời cổ đại, Giang hồ lịch lãm còn là một tập truyện có giá trị giải trí và khảo cổ văn hóa.

Ví như, thời đó không có tiền mặt, người ta giao dịch bằng (lượng) bạc. Khi thanh toán, thay vì đếm tiền cho đủ thì họ phải cân bạc cho đủ, nên vật bất ly thân chính là cái cân, nhỏ xinh độ 300 gam, giắt bên sườn không rời như ngày nay ta giắt điện thoại.

Ví như thời đó, thương nhân vẫn bị coi là thấp kém nhất xã hội, nhưng công lao và tiền bạc của họ để làm động lực cho kinh tế tiến tới thị trường thì phi thường, cũng là những người cần cù và nghị lực bậc nhất, lao lung gánh một gánh hồ tiêu đi cả ngàn cây số chỉ để kiếm vài lượng bạc, vất vả đến vậy nhưng lại không thể bán được hàng trực tiếp để thu hết tiền, mà phải bán qua đại lý, nền tảng và chờ cả nửa năm một năm để thu được công nợ, như IPM giờ vẫn phải phân phối sách qua Shopee vậy.

Thú vị hơn nữa là, Giang hồ lịch lãm đã truyền cảm hứng cho nhiều tác phẩm sau này, không chỉ ở Trung Quốc mà còn lan sang Nhật Bản. Nhiều cốt truyện trong sách được các nhà văn Nhật như Kyokutei Bakin hay Shikitei Sanba chuyển thể, tái sáng tạo trong các độc bản và hợp quyển của mình.

Tại Việt Nam, dù Giang hồ lịch lãm từ nay mới được biết đến, nhưng chắc chắn những mánh lừa trong sách như lừa lên giường, lừa xin học, lừa cưới gả, lừa mượn giống... tóm lại là lừa sắc dục và danh vọng sẽ mau chóng tìm được sự đồng cảm và tâm đắc với bạn đọc, nói theo giọng một đại thi hào dân tộc thì chính là "lời rằng lừa đảo cũng là lời chung".

Quan trọng hơn, Giang hồ lịch lãm mang giá trị nhân văn vĩnh cửu: cảnh báo nên tỉnh táo giữa thế giới đầy cạm bẫy, nhắc nhở rằng lòng tham và dã tâm là kẽ hở lớn nhất để kẻ xấu lợi dụng. Thông điệp minh triết giữ mình của sách này không phải là ích kỉ, mà là sự tự trọng và trách nhiệm với cộng đồng, vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại thông tin nhiễu loạn và lừa đảo công nghệ cao.