Nhị Thập Bất Hiếu - Ihara Saikaku

Nhị Thập Bất Hiếu

Chào mừng đến với Nhị thập bất hiếu, một tác phẩm độc đáo của văn chương phù thế Edo.

Cuối thế kỉ 17, khi Mạc phủ Tokugawa dưới thời tướng quân Tokugawa Tsunayoshi đang ra sức cổ súy đạo hiếu, và các tác phẩm chịu ảnh hưởng, lấy cảm hứng Nhị thập tứ hiếu Trung Hoa thi nhau ra đời, thì Nhị thập bất hiếu xuất hiện như một cú lật ngược đầy táo bạo. Thay vì bàn về chữ Hiếu qua những tấm gương hiếu thảo, Saikaku lại chọn cách kể về những kẻ bất hiếu, và chính cách thức dị thường ấy khiến cho tác phẩm không chỉ di chuyển quanh trục hiếu đạo gia đình, mà còn khéo léo tung lưới bắt lấy diện mạo phức tạp của đạo đức xã hội.

Nhị thập bất hiếu thuộc thể loại kodan, truyện kể dân gian mang tính giải trí, nhưng được Saikaku nâng lên thành nghệ thuật văn xuôi bậc cao. Tập sách gồm 20 truyện, mỗi truyện là một bi kịch, một trò hề, hay một nghịch lý luân lý, xoay quanh mối quan hệ cha con, mẹ con bị xé toạc bởi tham lam, dục vọng, ngu muội hoặc sự vô cảm của con người trong xã hội thương mại đang trỗi dậy. Từ đứa con trai trác táng cầu cho cha chết sớm để thừa kế, đến đứa con gái lấy chồng những 18 lần mà vẫn không gia đình, rồi những vụ tranh giành gia tài dẫn đến thảm sát, tất cả được kể bằng giọng văn sắc lạnh, đôi khi châm biếm đến nghiệt ngã.

Điểm đặc sắc nhất của Nhị thập bất hiếu nằm ở thủ pháp sáng tạo: Saikaku xây dựng tác phẩm của mình trên cơ sở phản đề Nhị thập tứ hiếu, nhưng không đơn thuần là đảo ngược. Ông khéo léo vận dụng các điển tích hiếu thảo, như nếm thuốc cho mẹ, anh em đoàn kết vì cái cây để dựng ra những thiết lập ngược đầy tính kịch. Trong nhiều truyện, ông mượn hình ảnh, biểu tượng Nhị thập tứ hiếu để tạo nên sự đối lập thị giác và tư tưởng, biến mỗi câu chuyện thành một vở kịch ngắn đầy tính sân khấu. Có khi ông lại vận dụng lối liên tưởng thần tốc gần với thi pháp haikai mà ông thiện nghệ, lấy một chi tiết nhỏ, như vạc dầu sôi hay con rồng, làm điểm khởi phát cho toàn bộ cốt truyện.

Điểm đặc sắc nhì của Nhị thập bất hiếu nằm ở tầm nhìn xã hội sâu sắc. Danh nghĩa là viết truyện bất hiếu để góp phần khuyến hiếu, nhưng lặng lẽ chảy bên dưới là nỗi hoài nghi kín đáo về tính hình thức của đạo đức Nho giáo đương thời.

Chính vì thế, 300 năm qua, Nhị thập bất hiếu vẫn tồn tại trong sự mâu thuẫn đầy hấp dẫn. Saikaku viết Nhị thập bất hiếu để cảnh tỉnh đạo đức xã hội, hay chỉ để mua vui cho độc giả bằng những câu chuyện giật gân? Chưa biết chừng giá trị của nó nằm chính ở sự lấp lửng ấy.

Tác phẩm không đưa ra những bài học răn đời cứng nhắc, mà thông qua việc phơi bày cái xấu một cách cực đoan, thông qua giọng châm chọc đôi khi nghiệt ngã đến mức thiên hạ phải nghi hoặc liệu tác giả có thiếu hụt lòng bác ái, nó khiến ta phải tự suy ngẫm về ranh giới thiện-ác và bổn phận của kẻ làm con.

Nói đến văn học cổ điển Nhật Bản, ấn tượng thường xuyên là samurai, anh đào, thiền định, mổ bụng… cho nên Nhị thập bất hiếu là cơ hội quý giá để tiếp cận một góc khuất đầy thú vị của văn chương xưa kia ở xứ sở này, nơi cái ác được kể với một sức hút kì lạ, và bài học đạo đức được rút ra từ chính sự đảo điên của vô đạo đức.